Czy sąd może zażądać dodatkowej opinii biegłych w sprawie o ustalenie niezdolności do pracy?

W polskim systemie prawnym ustalenie niezdolności do pracy jest kluczowym elementem w wielu sprawach sądowych, zwłaszcza tych dotyczących ubezpieczeń społecznych i rent. W takich przypadkach dowodem koronnym, na którym sąd opiera swoje ustalenia, jest najczęściej opinia biegłych sądowych dostarczających specjalistycznej wiedzy medycznej. 

Z ustaleń biegłych sądowych może być niezadowolona zarówno osoba starająca się o świadczenie – jeśli według opinii jest ona zdolna do pracy – jak i organ rentowy, jeśli w świetle opinii uprawniony jest niezdolny do pracy. 

Istnieją sytuacje, gdy sąd może zażądać dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych. Poniżej omówimy, kiedy i dlaczego sąd może podjąć taką decyzję oraz jakie są tego konsekwencje.

Zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego (KPC) sąd może powołać biegłych z różnych dziedzin, jeśli wymaga tego charakter sprawy. W przypadku ustalania niezdolności do pracy najczęściej są to biegli z zakresu medycyny pracy, neurologii, psychiatrii czy ortopedii.

Ponadto zgodnie z art. 286 KPC sąd ma prawo zażądać dodatkowej opinii biegłych, jeśli uzna to za konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy. Ten przepis odgrywa kluczową rolę w przypadku zażądania dodatkowej opinii biegłych. Daje sądowi szerokie uprawnienia do zasięgania dodatkowych opinii w celu dokładnego wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił ubezpieczonemu S.J. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, ponieważ Komisja Lekarska ZUS orzekła, że nie jest niezdolny do pracy.

Odwołanie do Sądu Okręgowego decyzji ZUS złożył S.J., jednak sąd oddalił odwołanie.

Sąd ustalił, że ubezpieczony systematycznie leczył się w przeszłości psychiatrycznie, cierpiał na zaburzenia adaptacyjne, później zaburzenia depresyjne, nawracające przy tym epizody depresji miały nasilenie łagodne lub umiarkowane, a odwołujący się dobrze reagował na podjęte leczenie. 

Powołany w sprawie biegły psychiatra w badaniu lekarskim nie stwierdził objawów depresji istotnie ograniczających zdolność do pracy i wydał stosowną opinię. Ze względu jednak na zaburzenia toku myślenia oraz relacjonowane przez S.J. zaburzenia emocjonalne i pogorszenie się funkcjonowania poznawczego – biegły wnioskował o ocenę psychologa. Biegła psycholog w swej opinii nie stwierdziła obniżenia nastroju ani zaburzeń funkcji poznawczych wskazujących na organiczne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego (OUN), ograniczających badanemu w jakikolwiek sposób podjęcie pracy. 

Powołani biegli sporządzili następnie opinię wspólną, w której po ponownym rozważeniu dokumentacji i badań nie stwierdzili u S.J. niezdolności do pracy, choćby częściowej. Sąd Okręgowy, bazując na wnioskach z opinii, oddalił odwołanie. 

W ocenie sądu pierwszej instancji opinie biegłych sądowych zostały sporządzone rzetelnie i profesjonalnie, na podstawie badania S.J., jak i całokształtu dostępnej dokumentacji lekarsko-sądowej. Opinie zawierały elementy niezbędne do oceny stopnia naruszenia sprawności organizmu ubezpieczonego oraz jego ewentualnej zdolności do pracy. Wobec logicznego charakteru wywodów zawartych w opiniach Sąd Okręgowy stwierdził, że nie miał jakichkolwiek podstaw do ich kwestionowania. S.J., odwołujący się do opinii biegłych, wniósł zastrzeżenia, jednak sąd nie znalazł w tych opiniach żadnych sprzeczności czy niejasności.

Sąd Okręgowy wskazał przy tym, że nie ulega wątpliwości, że ubezpieczony zmaga się z różnymi dolegliwościami, schorzeniami, jednak w wyniku przeprowadzonych badań nie stwierdzono dysfunkcji w stopniu, który powodowałby niezdolność do pracy w rozumieniu ww. przepisu.  

Sąd, powołując się na jeden z wyroków Sądu Najwyższego [1],wskazał, że podstawą do przyznania świadczenia jest przygotowana przez biegłych ocena stanu zdrowia osoby ubiegającej się o nie. Nie są brane pod uwagę subiektywne odczucia zainteresowanego.

S.J. złożył apelację od tego wyroku, zaskarżając go w całości i domagając się przyznania renty.

Wskazał, że wyrok został wydany na niewiarygodnych opiniach biegłych. W ocenie S.J. obie opinie zostały wydane po badaniach, których wyniki były zależne od sytuacji, w jakiej się wówczas znajdował, a co za tym idzie – badania były niemiarodajne. S.J. podkreślił, że nadal występują u niego zaburzenia emocjonalne, a przyczyny zaburzeń zostały przez biegłe zbagatelizowane. Opinie biegłych są ogólne, nieścisłe i niedoprecyzowane. S.J. domagał się powołania innych biegłych.

Sąd Apelacyjny oddalił apelację, podtrzymując zasadniczo argumentację sądu I instancji. 

Z utrwalonej praktyki sądowej wynika, że możliwość zażądania przez sąd dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych wcale nie oznacza, że w każdym przypadku jest to konieczne. Potrzeba taka powinna bowiem wynikać z okoliczności sprawy i podlega ocenie sądu orzekającego. Dlatego nie ma uzasadnienia wniosek o powołanie kolejnego biegłego (biegłych) w sytuacji, gdy złożona już opinia jest jedynie niekorzystna dla strony. Zgłaszając taki wniosek, strona winna wykazać błędy, sprzeczności lub inne wady w złożonych do akt sprawy opiniach biegłych, które dyskwalifikują te opinie, uzasadniając tym samym powołanie dodatkowych opinii lub innych biegłych.

W rzeczywistości skuteczne zakwestionowanie opinii biegłych jest niezwykle trudne z uwagi na to, że te są wydawane przez osoby posiadające specjalistyczną wiedzę, której siłą rzeczy nie posiada odwołujący się lub nawet profesjonalny pełnomocnik. 

W praktyce najczęstsze skuteczne argumenty, które przemawiają za żądaniem dodatkowej opinii w przypadku ustalenia zdolności/niezdolności do pracy, można podzielić na 4 kategorie:

Warto pamiętać, że choć to sąd wydaje postanowienia o dopuszczeniu dodatkowej opinii od biegłych, to jednak procedura cywilna ma charakter kontradyktoryjny – co oznacza, że to każda ze stron powinna być zainteresowana udowodnieniem twierdzeń, które podnosi. To strona zatem powinna odpowiednio kwestionować opinię i wnioskować o wydanie takiego postanowienia przez sąd, przytaczając odpowiednią argumentację. 

Dodatkowa opinia biegłych może mieć istotny wpływ na przebieg i wynik postępowania. Może potwierdzić lub podważyć wcześniejsze ustalenia, co może prowadzić do zmiany decyzji sądu w sprawie ustalenia niezdolności do pracy. W praktyce dodatkowa opinia często przyczynia się do bardziej precyzyjnego i sprawiedliwego rozstrzygnięcia sprawy.

​​​​​​

Zażądanie przez sąd dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych jest narzędziem, które ma na celu zapewnienie rzetelności i dokładności postępowania sądowego. W sprawach o ustalenie niezdolności do pracy dodatkowa opinia może być kluczowa dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy. Jednak możliwość jej skutecznego powołania powinna wynikać z wadliwości dotychczasowej opinii.

[1] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2013 r. (sygn. I UK 650/12).